تفسیر سوره دخان

                                                                     

                                                
آیه       
 حم
وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ‏
إِنَّآ أَنزَلْنَاهُ فِى لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ‏

 سوره 44. دخان آیه 1-3

ترجمه       
حا، میم.
 به کتاب روشنگر سوگند.
ما آن را در شبى مبارک و فرخنده نازل کردیم، ما همواره انذار کننده بودیم.

نکته ها       
کلمه «مبارک» از «برکت» به معناى خیر پایدار و ضد آن کلمه «شوم» است.
مراد از شب مبارک، همان شب قدر است که در ماه مبارک رمضان قرار دارد. «شهر رمضان الّذى انزل فیه القرآن»(1)
براى حروف مقطعه معانى زیادى گفته‏اند که شاید بهترین وجه آن باشد که قرآن، این معجزه بزرگ الهى از همین حروف است، چنانکه در سوره شورى بعد از حروف (حم عسق) مى‏فرماید: «کذلک یوحى» ما بدین گونه وحى مى‏کنیم. البتّه در بعضى روایات آمده که در این حروف رمز و رازى است که جز خدا کسى نمى‏داند.(2)
کلمه‏ى «مبین» از «ابانة» به معناى روشن و روشنگر است. یکى از ظلم‏هایى که به قرآن شد این بود که برخى بزرگان گفتند: قرآن، قطعى الصدور و ظنّى الدلالة است. صدور قرآن از جانب خدا یقینى است، ولى دلالت‏هاى قرآن شفّاف و روشن نیست و مفاهیم آن ظنّى است. امّا این یک اجتهاد نابجا در برابر صریح قرآن است، زیرا قرآن بارها فرموده که من نور هستم، روشنگرم و روشن کننده مرز بین حقّ و باطل هستم، چنانکه در این آیات مى‏فرماید: «الکتاب المبین»
البتّه در قرآن به آیاتى متشابه که داراى چند معناست، برخورد مى‏کنیم، لکن آن آیات نیز در سایه سایر آیات روشن مى‏شود.
قرآن از همه جهت مبارک است:
الف) از جهت نازل کننده. «تبارک الّذى نزل الفرقان»(3)
ب) خود قرآن مبارک است. «کتاب انزلناه الیک مبارک»(4)
ج) از جهت زمان نزول. «فى لیلة مبارکة»
سؤال: اگر نزول قرآن در شب قدر بوده است، پس نزول آیات در 23 سال رسالت پیامبر به چه معناست؟
پاسخ: قرآن در شب قدر یک باره و یک جا بر قلب پیامبر و بار دیگر و به تدریج در طول بیست و سه سال نازل شد. همان گونه که یک بار چمدان لباسى را یکجا به شخصى مى‏دهید و در مرحله بعد درب آن را گشوده و لباسها را جداگانه به او نشان مى‏دهید و یا کتاب شعر حافظ را یک جا به شما هدیه مى‏کنند و در هر مناسبت، چند بیتى از آن را براى شما مى‏خوانند.
در این آیه، زمان نزول قرآن مبارک شمرده شده و در آیات دیگر زمان نزول عذاب، نحس خوانده شده است، «ایّام نَحسات»(5) اصولاً مبارک یا منحوس بودن زمان یا به خاطر حوادث تلخ و شیرینى است که در آنها واقع مى‏شود و یا در خود زمان خصوصیّتى است که بر ما پوشیده است، چنانکه در قرآن از استغفار در سحرها ستایش شده که معلوم مى‏شود در عنصر زمان خصوصیّتى است که ما نمى‏دانیم.1) بقره، 185.
2) تفسیر نورالثقلین، ج‏1، ص‏30.
3) فرقان، 1.
4) ص، 29.
5) فصّلت، 16.
پیام ها       
 1- قرآن در زمان پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله به عنوان کتاب مقدّس مطرح بود. (خداوند به آن سوگند یاد مى‏کند) «والکتاب»
 2- قرآن براى دست‏یابى انسان به نور از جایگاهى بلند نازل شده است. « انزلناه»
 3- زمان‏ها متفاوتند و بعضى بر بعضى دیگر قداست و برترى دارند. «لیلة مبارکة»
 4- براى مسائل معنوى، شب زمان مناسب‏ترى است. «لیلة مبارکة»
 5 - سنّت خداوند، فرستادن هشدار دهنده است. «کنّا منذرین»
 6- براى مردم غافل انذار و هشدار مفیدتر از بشارت است. «منذرین»
توضیحات       
سیماى سوره دخان‏
 این سوره که پنجاه و نه آیه دارد، در مکّه نازل گردیده و پنجمین سوره‏اى است که با حروف مقطّعه (حم) آغاز مى‏شود.
 کلمه «دخان» به معناى دود، دو بار در قرآن آمده است، یک بار که مربوط به آغاز جهان است در سوره فصّلت آمده و یک بار که به پایان جهان اشاره دارد در آیه ده همین سوره آمده است.
 بیشتر مطالب این سوره در بیان عظمت قرآن و نزول آن در شب قدر و مباحثى درباره توحید و سرنوشت کفّار و همچنین ماجراى حضرت موسى و بنى اسرائیل و فرعون و بیهوده نبودن آفرینش و خلقت آسمان و زمین مى‏باشد.